Vieiros

Mercedes Pacheco, que tamén verterá ao galego Pandora al Congo, a segunda novela do escritor catalán, acadou o premio á Mellor Tradución Lois Tobío 2005 por Manhattan Transfer, de John dos Passos. Ten traducidas obras de Xabier P. Docampo e José Antonio Perozo entre outros, e xunto con Maria Llerena Perozo traduciu o clásico de Jules Verne Vinte mil leguas baixo dos mares. Unha entrevista de Fina Iglesias.

Fina Iglesias: Esta é a súa primeira incursión na tradución do catalán ao galego?

Mercedes Pacheco: Non. Hai anos traducín Nassima, á sombra dos talibán, de Mercè Rivas.

F.I.: Cales foron as principais dificultades que lle comportou esta tradución?

M.P.: Lingüisticamente, o feito de querer conseguir ao mesmo tempo a precisión e a sinxeleza que caracteriza a obra de Piñol, a súa prosa clara e rica en metáforas, e procurar manter as súas frases curtas e lapidarias cheas de rotundidade e expresividade. Por outra banda, no conxunto da novela, poder crear esa atmosfera de misterio, terror e paixón na que mergullan os seus personaxes.

F.I.: Nunha novela coma esta, con traducións dabondo, e tendo en conta o seu coñecemento doutros idiomas, quizais é inevitable achegarse ao traballo dos outros tradutores...

M.P.: Ás veces serve de moita axuda contar con outras traducións da obra para cousas puntuais pero non significa que sexa necesario. É un punto de apoio, non un manual de tradución. Por outra banda, teño comprobado que hai traducións que “inventan” literalmente parágrafos que non están no orixinal ou que cambian cousas que non hai por que. Por exemplo, ao traducir ao galego Manhattan Transfer constatei que se cambia o nome dunha protagonista na súa versión ao castelán e era totalmente innecesario ao meu entender. Eu traducín A pel fría directamente do catalán, pero para escoller a solución do nome da protagonista acuática, Aneris, recoñezo que tiven enriba da mesa varias traducións de distintos idiomas porque quixen contrastar a súa tradución polo feito de que este nome é “serea” en catalán ao revés e interesábame saber a solución escollida por outros tradutores.

F.I.: O feito de que a novela non necesite unha galeguización, unha asimilación a lingua ou a cultura á que se traduce, favorece a súa expansión sen dúbida. Tamén a súa tradución?

M.P.: Evidentemente se a pregunta se refire a unha galeguización de contidos está claro que a novela non a necesita, pero lingüisticamente non estou de acordo coa formulación da pregunta porque creo que é inevitable á hora de traducir, neste caso ao galego, unha galeguización do texto, unha asimilación cultural, xa que o feito mesmo de traducir a calquera lingua implica, dende o meu punto de vista, un achegamento á cultura desa lingua traducida. Unha tradución, moitas das veces, non pode ser literal da lingua orixinal, pensemos simplemente nas expresións feitas ou nos coloquialismos. Neste sentido si que cómpre unha asimilación á lingua ou á cultura á que traduces. En Manhattan Transfer, por exemplo, tiven que buscar unha solución as xergas dos baixos fondos portuarios, dos emigrantes que falaban nun inglés incorrecto cheo de expresións típicas dos seus países de orixe. Despois de valoralo, optei por empregar a nosa gheada, o seseo e expresións propias das zonas de costa galega. Polo tanto o texto si que sufriu unha asimilación á nosa cultura. De todas as formas está claro que unha boa literatura é universal, a súa expansión é innegable e traspasa as fronteiras mantendo a identidade orixinal da obra, polo tanto a expansión da súa tradución tamén se verá favorecida.

F.I.: O substrato antropolóxico é unha dificultade engadida ao texto? Necesitou profundar nesa cuestión?

M.P.: Non foi unha dificultade en absoluto porque creo que Albert Sánchez Piñol non é un escritor-antropólogo que estea dando leccións de antropoloxía ao lector. Deixa caer coñecementos antropolóxicos de xeito sutil e ameno. As súas obras non son tratados de antropoloxía e coido que aí reside parte do seu éxito. É un autor accesible ao lector, o que non significa que sexa un autor sen pretensións literarias nin teóricas antropolóxicas. O seu bo facer radica na sinxeleza e ao mesmo tempo na profesionalidade con que achega ao lector a un mundo descoñecido para moitos como é a antropoloxía. Ten un poder comunicativo que traspasa a teoría e polo tanto profundei o xusto nesta materia.

F.I.: Ten prevista algunha presentación da tradución en Cataluña ou fóra de Galicia?

M.P.: Polo de agora non. A editorial no seu momento contactou co autor para presentar a novela en Galicia pero non foi posible.

F.I.: E para cando Pandora al Congo?

M.P.: Espero que pronto. Eu, pola miña banda, xa estou lendo a obra e a axencia literaria do autor está moi interesada.

F.I.: O número de traducións ao galego está a adquirir cotas que non acadara nunca. Cal é a súa lectura desta situación?

M.P.: A xente pide literatura, boa literatura e creo que este pulo no ámbito da tradución é significativo, positivo e necesario. Non porque eu me dedique a isto senón porque creo que o coñecemento doutras culturas é unha riqueza para todos e a posibilidade de ler autores estranxeiros na lingua que elixas é marabilloso. Creo que é un dereito poder ler non xa autores clásicos, senón o último best-seller inglés, castelán, francés, catalán ou de calquera outra lingua en galego. A xente escolle a lingua na que quere ler e hai que lle dar esa opción dende o mundo editorial. Hai lectores abondos para as distintas opcións e a potenciación dunha ou doutra é un risco que debe correr o editor. Creo que o galego necesita “contemporanizarse”, se podemos dicilo así, e darlle a oportunidade de falar en galego tanto a clásicos como John dos Passos, Italo Calvino ou Albert Camus, como a Albert Sánchez Piñol, Carmen Martín Gaite, Álvaro Pombo, Paul Auster ou Doris Lessing. Agora que tamén é verdade que moitas editoriais viven en parte das subvencións para as traducións ao galego. Non sei se iso favorece ao galego porque moitas veces se traducen cousas irrelevantes e sen calidade literaria para que a Xunta merque “x” número de exemplares. Coido que unha vía de normalización para a lingua galega chegará, en parte, cando a súa edición se equipare á edición en castelán e non precise de subvencións ás que agarrarse.

F.I.: Nunha entrevista neste medio, o tradutor Pere Comellas afirmou “o texto non é sagrado: non hai nada que traizoar.” Comparte esta opinión?

M.P.: Ata certo punto. Penso que un tradutor/a non pode inventar nada que non estea escrito, debe ter un respecto cara ao artífice da obra literaria e creo que se lle debe unha fidelidade. Agora ben, hai casos nos que o texto non chega á calidade literaria e necesita unha volta para acadar unha boa tradución. Neste sentido a rigorosidade do tradutor entra en xogo e o texto pode “desacralizarse” con fundamento. Na miña opinión non é que o texto non sexa sagrado, é que o texto, ás veces, pode dar máis xogo do que lle dá o autor e parte do traballo do profesional da tradución é conseguir máis musicalidade e perfección nunha obra. Non esquezamos que moitas das veces é mellor a tradución que a obra orixinal. Isto é traizoar a obra? Penso que non.

F.I.: Ten previstas outras traducións na actualidade?

M.P.: Si. En primeiro lugar o proxecto de tradución ao galego de Pandora al Congo e unha triloxía dunha brasileira.


A SÚA ESCOLMA:

Unha tradución maxistral

Seda, de Alessandro Baricco, traducida por Mª Cristina González Piñeiro.

A súa lectura actual

Eume, de César Antonio Molina.

O escritor/a que querería traducir

Non podo resistirme a dicir un só, vou dicir tres: Darío Xoán Cabana, Carmen Martín Gaite e Michel Tournier.