Vieiros

Polos opostos
Akkamvaipett e Kalkalacherry poderían ser polos opostos. Onte unha aldea de indianos coas súas casas de tella e imaxes de Ganesha nas portas. Hoxe as choupanas sen porta. Os nenos sen zapatos. O 30% das mulleres analfabetas. Pero na lóxica das ONGs da compaixón só contan o número de mortos, aquí hai pouco que facer, a aldea está algo afastada da costa, non houbo destrución masiva. A min destrózame a alma tanta falta de lóxica, de ollos, de profesionalidade. Akkamvaipett non precisaba unha tsunami para que alguén se preocupase dela.

Bosquexo de casa
Damendi é a nosa animadora en Akkamvaipett. Polo de agora as animadoras só se encargaron das clases de apoio para nenas e nenos, a partir deste mes aumenta o seu horario, o seu salario e as súas funcións na comunidade. A súa casa é un bosquexo de vivenda. As paredes están aí, pero o chan e pura area. Dentro nada digno de mención, excepto a súa iniciativa e o seu afecto polos nenos.

Matrimonio por amor
"Matrimonio por amor" di Venilla orgullosa á porta da choupana diminuta na que agora viven co pai ela, o home e o fillo de un ano. E na súa cara vese unha felicidade vital. Ela, que deixou a aldea para traballar cando morreu súa mai, coñeceu o seu home en Chennai. El é de Orissa, outro estado, e ten dificultades para atopar traballo porque non fala tamil. Ela reborda iniciativa. A traballadora social visítaa regularmente para falarlle de temas sanitarios e facer un seguimento da súa situación. Pregúntolle cantos fillos quere ter: "Só este, pero iso non se pode saber..." ri. E falámoslle de anticonceptivos por primeira vez na súa vida. O home mira orgulloso á súa muller desde o marco da porta sen intervir. Será o amor ou que fala pouco tamil?

Desemprego feminino
Para as mulleres do grupo de Chitra a seu problema máis importante é o desemprego. Como para moitas mulleres do mundo todo. Só que rara vez o expresan como tal. Nalgunhas das outras aldeas rara vez as mulleres traballan fóra da casa. Pero aquí, na pobreza de Akkamvaipett, os lombos están afeitos á dobre e triple xeira dos días longos do campo e o fogar. A semana próxima comeza a formación laboral. Chitra e as súas compañeiras poderán comezar a solucionar ese primeiro problema e pasar a outros.

Fabulando
As clases son na aira dese proxecto de casa, 32 pequenas e pequenos rebuldeiros aprendendo as leccións. Algunhas mais chegan a comentar que outra ONG, a única presente na aldea con esa única actividade, dá mochilas, galletas, todo tipo de artefactos a nenas e nenos co fin de atraer maior "clientela". Nós negámonos a esa política. Como unha fabulista simple explícolles que o importante das clases é a educación que se recibe xa que as mochilas están rotas ao cabo de dous días, os coñecementos non. E que farán cando non haxa ONG que lles dea eses enseres? As mulleres miran con seriedade e admiten que en realidade mandan ás nosas clases ás súas fillas e fillos porque é onde realmente aprenden. Pois velaí.

Conflitos predicibles
En Keelakasakudi Medu o conflito está servido. Se tivese unha bóla de cristal para isto da cooperación hai situacións nas que me faría de ouro. Porque en xaneiro xa fixen prediccións deste tipo de catástrofe. Todos os pescadores da vila están en guerra os uns contra os outros. O motivo: os barcos que distribuíu a Fundación Vicente Ferrer. O goberno deu a súa compensación a aquelas persoas que anteriormente tiñan buques, cartos suficientes para repoñer o tipo de barco co que contaban. Pero aos apóstolos da caridade deulles por distribuír máis barcos na aldea a persoas que antes nin sequera se dedicaban á pesca. O escenario está listo para a batalla. Non dubido que as intencións fosen boas, pero os resultados están á luz. E por iso cando unha despotrica contra certos enfoques neste asunto non fala por falar. Que non estamos facendo experimentos con coellos, son seres humanos con vontade. Que levamos sesenta anos facendo cooperación, pero hai xente que non aprende. Por desgracia a que máis poder ten de ter presenza social aí do outro lado, onde se corta o bacallau.

O inicio do corazón afundido
Este é o lugar onde comezou todo. O lugar onde comezou a miña vida en Karaikal, a miña relación con este mar. Xusto neste punto, na praia de Keelakasakudi, xusto a carón de Keelakasakudi Medu, onde estaba a aldea arrasada do noso campamento. Aínda están no chan as pedras que recordan aos mortos, tantos nenos. As árbores onde Paco fixo fotos de nenas xogando á raandeeira cos anacos dun sari vello. Aquí onde se me afundiu o corazón sen remisión. Agora hai barcos no mar, a auga volveu ao seu lugar. Pero aínda así a min dóeme igual cá primeira vez.

A tempestade
O conflito de Keelakasakudi Medu faime pensar cun sorriso algo retranqueiro nos problemas dese enfoque caritativo desde outro ángulo. O salvaxe que non resulta amestrado. A figura de Caliban na Tempestade de Shakespeare, o salvaxiño amestrado que se rebela. Un Venres ameazante. Porque por moito que os programas de apadriñamento nos fagan crer que todas as comunidades do sur son meniños guapiños na foto, desprotexidos, as cousas non son así. Un grande número de organizacións non pasan desa mentalidade colonial na que os primeiros días despois da tsunami era todo moi bonito, dar toda aquela comida e enseres ás pobres "vítimas". Pero agora as vítimas teñen voz e falan e opóñense e queren e se rebelan. Entristéceme profundamente que nin sequera disto vaian aprender. Nós seguimos polo noso camiño tentando non naufragar nas tempestades dos demais, na convicción de que as persoas teñen dereito a decidir o seu futuro.

Praia de ricos
Despois de Keelakasakudi preciso mirar o mar novamente desde outro ángulo e Ambal, Rajalingam, Vinolia e mais eu nos achegamos un anaco á praia de Karaikal, o lugar de recreo dos ricos que tamén quedou devastado coa tsunami. Que distinto é dicir praia aquí. Penso en ir a Canido con Lili sentar nas rochas, ou en Samil no mes de maio. En poñer o corpo ao sol. Aquí praia é só sentar na area co sari enguedellado ás catro esquinas do corpo coma unha mortalla, comer algo nun posto da rúa e mirar a nada profunda do mar revolto do monzón. Agora hai máis entretemento coas excavadoras. É curioso que aquí a reconstrucción do parque avanza con rapidez. Os ricos non agardan.

Primeira fase
Despois dunha semana polo lombo roto de Karaikal chega o sábado, xuntanza co persoal do proxecto, clase de danza e maleta. Reorganizamos funcións, revisamos o feito ata o momento, introducimos algúns cambios e planificamos as actividades vindeiras. Unha mañá de traballo necesario. Ás dúas e media corro a clase de baile. Comemos case ás catro, collo as maletas e saímos cara a Tiruchy.

Tiruchy, sempre Tiruchy
Sempre teño a sensación de non ter deixado nunca a casa de Ambal e Manimekalai cando entro. É a tardiña, pouco tempo para nada que non sexa cear e falar algo da viaxe. Todo segue igual, de socate decátome de que estar en Karaikal é como mergullarse nunha auga mesta e conter a respiración. Só cando unha sae da zona da tsunami se decata de que se pode respirar coa cabeza fóra. Aquí os problemas son outros, a devastación vai máis por dentro, é diferente. Ou será que teño máis resistencia a esta cronicidade terrible.

Estética
Collo o xornal, xa non recordaba o que era esa sensación. En Karaikal non temos nin unha radio, claro que pensamos en mercala polos avisos de tsunami, non queremos ser as últimas que teñan a desgraza de saber que pasa algo. Ata nas aldeas agora teñen unha tele comunitaria para estaren informados. Síntome feliz de ler o xornal en inglés ata que chego a o artigo sobre a imposición dun código de vestimenta "para rapazas" na universidade de Maharashtra. Estupendo. É que segundo o xornal e a dirección da universidade "distraen aos rapaces" (animalciños de San Antonio) e ademais houbo recentemente un caso de violación, etc, necesito dar máis detalles? Vaia nivelazo. Viva a universidade. O mellor é que o xornal menciona que as rapazas se opoñen porque (literalmente): "Nós xa sabemos que temos as pernas gordas, non se nos vai ocorrer poñer minisaia". Se ao final todo é cuestión de "estética".

Domingo en Tiruchy
Despois do amago de úlcera de ler o xornal e dúas películas tamiles na tele que agravan o meu estado remata o domingo co único ánimo de poder comentalas a gargalladas con Manimekalai facendo crítica de cine/social como único motivo para estar diante da tele tantas horas. Iso e o cansazo acumulado.

O camiño coñecido
Saír á rúa, ir á oficina. Os veciños deben de pensar que estou adoptada. Xa nin sequera miran con curiosidade de ver alguén novo. Paso pola ruela ata Marsingpettai Road, subo as escaleiras pinas da oficina e aí está todo o mundo. Saúdo a Ambal, que xa está no despacho e busco a Bobby. Bobby é a única persoa que ten o hábito de darme unha aperta forte. Boteina en falta.

Xuntanzas outra vez
O luns pasa de xuntanzas, primeiro na oficina de Beema Nagar e logo achegámonos á oficina do noso proxecto. As caras coñecidas de Rebeca, Rajalingam, Caroline, Jejalakshmi, Rihana. Falamos do meu plan de traballo, vemos as fotos das actividades dos meses pasados. Síntome como na casa con estas persoas que son xa a miña familia tamén, coas que traballo con gusto, con risos e con ánimo. Só teño unha semana en Tiruchy antes de marchar a Karnataka este venres pola noite. Cómpre apurar o traballo.

De volta en Pandiam
O reencontro con Pandiam Street é sempre ledo, mesmo se hoxe chegamos a unha hora na que as casas están pechadas, todo o mundo está traballando. Pero aínda así localizamos a Shakila, que aínda traballa de criada en dúas casas, pero que pretende deixalo canto antes, dado que se acaba de converter en pequena empresaria. O proxecto deulle formación para facer incienso e pasou de gañar as 400 rupias ao mes limpando en dúas casas a facer 3000 en quince días. Aínda non dá crédito, por iso quere esperar a comprobar que as vendas se manteñen. Eu rebordo ledicia véndoa co seu aparello fabricando os pequenos dados de incienso. O mérito é só dela. O curso de formación durou un mes, tivo que cambiar as horas de traballo, investir en bus. Pero pagou a pena, porque aínda son moitos os esforzos que pagan a pena de verdade.

Que será?
Ao marchar de Pandiam a mai de Shakila vense despedir con bágoas nos ollos, agradecéndome algo que eu aínda non sei que é. Eu ás mulleres de Pandiam téñolles lei, porque foron elas as que me viñeron buscar ao suburbio próximo de Mahalakshmipuram para que vise onde vivían, nun terreo no medio da nada a carón da vía do tren depois de que os amables veciños lles queimasen as casas no suburbio onde vivían antes. Cando pasa o tren non hai oído humano que o resista. As casas están a menos de 10 metros da vía algunhas delas. As choupanas de lata e palla, o chan de terra. Pero agora co apoio do persoal foron quen de conseguir que o goberno se comprometese a darlles alumeado e outros servizos básicos en breve. Eu teño ben pouco que ver con iso, o mérito do esforzo e do traballo é só delas. E esa é para min a maior satisfacción.

Grupo mixto
As dúas rapazas teñen os ollos ben espertos. Chitra e Sujatha son a presidenta e secretaria do grupo de mocidade de Koradan Toppu, din que porque son das poucas que teñen unha educación, as dúas están na universidade. No seu grupo hai 6 rapaces e 9 rapazas. Os grupos mixtos son a revolución. Aínda as familias rosman ante a iniciativa do proxecto de reunir á mocidade por fin. Non vaia ser que se coñezan e se gusten, non vaia ser que aprendan a tratarse como iguais, non vaia ser –a mai de todos os cordeiros- que algunha rapaza perda a súa virxindade, que a iso se resume todo. Chitra e Sujatha falan da SIDA, do aforro. Pregúntolles polos problemas das rapazas no seu suburbio. Non saben moi ben que dicir. "Para iso ides á universidade?" replica rebuldeira Ambiga. Ela tivo que deixar o colexio e dedicarse a traballar na construción cando morreu seu pai. "O que precisamos é educación". E eu alédome de que no grupo haxa voces que non sexan dunha elite, que os grupos non sexan só mixtos en distribución por sexos. Porque só de aí pode saír algún paso positivo para todas e todos.

Furia
O ano pasado atopei a Shakila no recuncho máis infecto de C-Block. E iso que hai ben deles. Co seu neno cos peíños queimados, coa súa cicatriz na cabeza dalgunha malleira do home, casado ao tempo con outra. Sen traballo nin posibilidades de debido á discapacidade do pequeno producida nun accidente nunca aclarado de todo. Queremos falar con ela pero hoxe el está aí. E eu querería estamparlle algo poderoso e forte na cabeza pero iso sei que só lle aplanaría o cranio, non faría que o que hai dentro cambiase. El debería ter a cicatriz na cabeza, a do medo, a da indefensión de Shakila. Hoxe non podemos falar con ela. Cómpre non agravar a súa situación. Pero na próxima quenda de formación entra ela. Aínda dubida bastante antes de dicir que si. Esa muller é só unha sombra dun ser humano, tentámolo, pero todo está na súa man.

Many more happy returns of the day
Cambio de década. Hoxe fago 30 anos. Aquí os aniversarios non se celebran (mesmo se todo o mundo sabe dicir en inglés que fagas moitos máis, "many more happy returns of the day"), pero eu vou do revés e só o celebro realmente cando estou aquí. Estou contenta, co cariño da xente, co meu "birthday dress" (o único agasallo posible en toda festividade é un traxe novo, o único momento en que se compra roupa). Coa excusa na oficina comemos tarta –outra extravagancia á miña costa- e recibo as felicitacións ata da comunidade. Cando estou en Galicia nunca fago nada, todo o mundo está fóra, contadas son as ocasións en que realmente celebrei o meu aniversario (xa non digamos o trauma infantil de non levar caramelos ao colexio!). Pero hoxe recibo mensaxes e non podo quitar o sorriso da cara. Hoxe fago 30 anos e se tivese nacido aquí seguramente tería xa un par de fillos ben crecidos e se cadra non tería rematado a primaria. Cando viña as primeiras veces, cos meus 19 anos, miraba á cara a tantas rapazas do meu tempo nesa situación que nunca me pasará o calafrío. Nunca. Non fai falla dicir máis sobre desexos de aniversario. Algunha candea para soprar?

Un suburbio para Shivagani
Aniversario non quere dicir vacacións, temos xuntanza mensual do persoal do proxecto. Hai unha cara nova entre as animadoras. É Shivagani. Ten detrás súa unha orde de afastamento para o seu home despois de anos de brutalidade e ata hoxe non tiña emprego e unha filla que manter. O proxecto tentou contratala para unha escola de nenas e nenos traballadores e o seu amante esposo foina sacar da clase polos pelos. Shivagani foi identificada dentro do programa de xénero do proxecto. As voluntarias de xénero dos suburbios identifican casos de violencia, abusos... logo temos unha conselleira específica que axuda ás mulleres a tentar resolver as súas situacións. Algunhas non saen nunca. Outras, como Shivagani, saen adiante. Veu á oficina, tentamos facilitarlle algúns contactos pero non funcionaron. Podería ser unha boa animadora pero nós non temos vacantes. Ou? Non se fabrican as vacantes tamén?, pensamos Ambal e mais eu. Así que adoptamos un novo suburbio. Un para Shivagani porque ten que saír adiante. Porque o merece pola súa loita, polo seu esforzo. Con bágoas nos ollos que me parten a alma.

Primeiro día de traballo
Hoxe é o primeiro día de traballo de Shivagani. Ao principio da xuntanza semella distraída, ela non ten nada aínda do que informar. Pero cando comezamos a falar especificamente sobre o programa de xénero, repaso coas animadoras, a conselleira, a traballadora social, a traballadora sanitaria, o coordinador, os puntos do programa, as necesidades de mellora. "Primeiro hai que protexer á víctima". "As solucións fáciles non teñen por que ser as correctas" (como no suposto de que os abusos psicolóxicos dun home ciumento porque a súa muller vai traballar se resolvan con que ela deixe o traballo...). Eu falo e elas falan, queda moito camiño por facer dentro das súas propias vidas, dentro da miña, pero estando xuntas avanzamos polo menos co pensamento. Dou ideas que despois elas comentan animadas entre si. Falamos da necesidade de facer un grupo de apoio para as mulleres maltratadas. A maioría non se atreven a deixar o marido polo que a sociedade pode facerlles. Illalas totalmente. Illar ás súas fillas e fillos. "Temos que crear un ambiente seguro", comento. Achégase a hora de comer e dá pena interromper tan animado debate. Na esquina da mesa hai uns ollos fixos en min, uns ollos sorprendidos e cheos de interese. É Shivagani. Se cadra é que comeza a verse con outros ollos. Oxalá.

Unha empregada máis
Jejalakshmi, a nosa conselleira, achégase despois de comer para comentarme que Shivagani é beneficiaria do programa de xénero. "Seino", dígolle. Pregúntame se quero entrevistala. Miro con calma a Jejalakshmi e coméntolle unha longa lista de vicisitudes persoais das nosas empregadas que todas coñecemos e sen embargo non as entrevistamos por iso. Shivagani é aquí unha empregada máis.

ANTERIORES: