Vieiros

Cre que os últimos acontecementos no seo do BNG e a filtración do seu informe puideron provocar inquietude na militancia? Cal é a situación nestes momentos?
Creo que a filtración do informe provocou unha sacudida e un certo desconcerto na militancia (precisamente porque non se publicou o documento, senón unha información fraccionada) e unhas reaccións moi defensivas en determinados segmentos do aparato organizativo a nivel de cúpula. Pero, dende o momento en que o documento foi coñecido non só mediante publicacións parciais e intencionadas, senón na súa totalidade, o debate transladouse á sociedade, aínda que fose só no contorno do BNG. Creo que ao final foi positivo. Non hai mellor xeito de defenderse diante da chantaxe (que, por certo, en inglés se di black mail, correo negro) que branqueala, darlle luz. A chantaxe resólvese poñéndo focos, para que se vexan as cousas tal como son. E daquela, vese que aquilo que se dicía non era así. Uns estarán a favor e outros en contra, uns pensarán que había que facelo e outros dirán que é imprudente ou irresponsábel. Pero logo a cuestión céntrase nos propios contidos: entón imos debater, imos falalo, xa non hai problema. Esa é a forma dialéctica ou dialóxica do debate.

Como por parte do núcleo da dirección executiva do BNG houbo afortunadamente unha reacción favorábel a clarexar as cousas internamente, conmigo para empezar, e iso traduciuse nas actividades que se fixeron arredor da celebración do Día da Patria, eu coido que todo eso pasou. O que quedan son os problemas. E a capacidade que teña o BNG, como cerebro colectivo, para solucionalos.

Pensou nas últimas semanas en provocar unha escisión no BNG ou en volver recuperar o liderado na organización para presentarse de novo como candidato á presidencia da Xunta?
Podía haber motivos para que algunha xente pensase eso. Se desde fóra se colle un informe e se empeza a utilizar fragmentariamente, se o grupo mediático que utilizou o informe en ningún momento explicita aquela parte do documento que fai referencia a ese mesmo grupo, todo eso crea unha inquietude... pero non só fóra, senón tamén dentro, pola situación de tensión que existe.

Pero sexamos serios. Hai procesos de relevo nun liderado que se dan porque o líder xa está esgotado, desacreditado ou queimado. Nese caso cómpre arricalo da butaca porque se pegou a ela con cola de carpinteiro. É o que pasa con Fraga, que non o dan despegado da poltrona, segundo parece. Eso pasou con Felipe González, doutra maneira. Pero hai outro escenario: o dun líder que el mesmo promove o seu relevo, incluso mantendo a súa condición de referente e en situación normal de credibilidade respecto da cidadanía. Este foi o meu caso. Quero transmitir algo que lle dixen aos compañeiros da dirección e eles entenderon perfectamente. As miñas aspiracións a presidente da Xunta nunca foron un norte para min. Non quero dicir que desdeñase selo e, sobre todo, porque lideraba unha alternativa que aspira a gobernar. Pero non era un obxectivo desde o punto de vista de carreira persoal. Eu renunciei a iso como opción prioritaria xa no ano 82. O BNG é unha organización con órganos de dirección colexiada. O que o ocorre é que a dinámica da política institucional dá lugar a que se cree a figura do portavoz nacional e a de candidato á Xunta, os dous cargos xuntos e eu son quen os represento. Pero o BNG segue sendo un deseño que non é o propio dun partido piramidal. O relevo faise desglosando a Portavocía da Presidencia do Consello Nacional, un cargo de nova creación. O que se intenta é que haxa un támdem que funcione. É moi difícil que a militancia entenda e asimile iso de inmediato e plenamente. Ten que haber un proceso de rodaxe e transición. Ese proceso está pensado para que aquel que dá un paso atrás e abre a porta para que pase outro, o que eu fago con respecto a Quintana, siga sendo un referente para darlle aval de apoio nesta fase de transición. Nas carreiras por relevos nun estadio, cando se vai producir o traspaso, o que leva o testemuño e o que o recibe fan unha serie de metros correndo xuntos. Non acontece que un frea en seco e o outro arrinca. Finalmente, un continúa a carreira e o outro acaba a súa. Isto é o que foi aprobado na Asemblea do BNG, pero non foi asumido por algúns sectores do BNG e a posta en práctica deste proceso de relevo tivo as súas dificultades. Comezaron a falar de bicefalia, ou "sombras", etc... O que quero dicir é que a decisión que tomei foi moi pensada, moi dialogada e irreversíbel. Porque eu xa pensaba nisto no ano 99, no momento no que percibo que estabamos a final dun ciclo político. Esta decisión está tan pensada que, ou se me considera un imbécil ou un frívolo, ou se non é absolutamente incríbel que eu xogue a botar unha persoa para diante e promovela e despois volver sobre os meus pes, queimala e tentar regresar eu.

E respecto á posibilidade dunha escisión?
Fixen eu algún movemento entre 1982 e 2004 para crear un aparato de poder propio que me permitise dicir, se as cousas non ían como a min me gustasen, agora me escindo? Se eu fun dos ideadores do proxecto BNG é porque creo nel. O que non podo aceptar, e aí está a clave do asunto, son dúas cousas: por unha parte, se eu teño un rol no BNG, eu exerzo ese rol. Niso fun moi claro cos compañeiros de dirección desde o primeiro momento. Cando empecei a ver determinadas cousas, díxenlles: "quero que saibades que o meu rol vou exercelo". Por outra parte, hai poucos días, cando saltou todo este problema, eu dixen con toda claridade: vamos ver, por unha vez vou facer como nas oposicións a cátedra no meu tempo, que había un primeiro exercicio no que había que expoñer o curriculum e que no argot universitario coñecíase como "mecachis qué guapo soy y a caballo que bien estoy". Pois ben, eu dixen: a min persoalmente dame igual ser ou non ser presidente do Consello Nacional, porque eu percibo que sigo sendo un referente na sociedade, cunha connotación política e, por tanto, un referente político e iso estou disposto a exercelo na medida en que contribúa a prol deste país. E a exercelo como presidente do Consello ou sen ser presidente, dentro ou fóra do BNG. Cando un fala con esta claridade pode dar lugar a que despois haxa persoas que o escoitaran e á vista de determinadas cousas que se din por aí poidan pensar: "Ah, o que pasa é que este vai montar unha escisión". Non, non. O que quero dicir e que eu na sociedade son incapaz de ser inactivo: son un cidadán comprometido e o seguirei a ser, pero sempre fun un factor de aglutinación do BNG. E se hai un rol que se me asigna eu tratarei de exercelo. Precisamente unha das funcións deste rol é a de ser árbitro. Os árbitros poden sacarlle un cartón vermello a un xogador, pero se todos os xogadores se poñen de acordo en expulsar o árbitro, expúlsano. Un xuíz non é nada sen a policía xudicial. A función de árbitro no BNG é a defensa da legalidade interna. E esa é a miña posición. Isto está a día de hoxe clarificado co núcleo da dirección executiva e creo que esa clarificación foi moi útil, porque o que é necesario é que haxa fluidez e sintonía na información recíproca.

A crise interna do BNG visualizouse ante a opinión pública como un enfrontamento entre Xosé Manuel Beiras e Francisco Rodríguez, o líder da UPG. Cal é neste momento a súa opinión sobre este asunto?
O BNG ten un proxecto común, dixémolo hai máis de quince anos. Todos os sectores do BNG estamos de acordo, cando menos verbalmente, en que o protagonista dese proxecto común é o BNG. Polo tanto, cada quen ten o seu rol, a súa función e o seu estatus nese proxecto común. Os grupos organizados que están dentro do BNG, sexan partidos ou colectivos recoñecidos, teñen o seu espazo e o seu rol. Ningún deles pode ter un estatus cualitativamente superior aos demais. Outra cousa é a dinámica do peso relativo que teñan no corpo do BNG e na masa de militantes. Polo tanto, a miña posición a ese respecto non ten nada que ver con cuestións persoais, nin o vai ter nunca. A miña posición é que hai que respectar a legalidade interna do BNG. Á UPG correspóndelle o rol que lle corresponde. Non lle corresponde en ningún caso ser o núcleo de lexitimidade, porque non ten máis lexitimidade que calquera outro grupo, nin calquera outro grupo máis lexitimidade ca UPG. Non lle corresponde ser un aparato dentro do aparato, porque o aparato ten que ser o do BNG. Tendo en conta que non me parece mal que exista dentro da organización outro aparato dun partido, sempre e cando os seus membros estean baixo a disciplina do BNG, antes de calquera outra disciplina. Polo tanto, un cadro político que sexa da UPG, ou do PNG, ou de Esquerda Nacionalista, ou de calquera outro grupo, ten que estar baixo a disciplina do BNG e se hai algunha diverxencia entre os criterios da dirección do BNG e do partido concreto ao que ese cadro pertence, ten que poñer a disciplina do BNG por riba da disciplina do partido. Isto non pode ser unha guerra de Taifas. Eu falei moitas veces do BNG como un poliedro. Nunha estructura é un xogo de pezas que á súa vez forman estructuras entre elas. Para que o conxunto funcione deben aplicarse o que se coñece no estructuralismo como as leis de composición, as regras de transformación e os mecanismos de autoregulación da estructura no seu conxunto. Aínda que como peza teña as súas propias, dentro do conxunto debe rexerse polas leis estructurais. O que non pode ser o BNG é que sexa concebido como un deseño de círculos concéntricos, onde está o círculo máis conspícuo, despois outros, ata rematar noutros máis laxos. Esa concepción leva aparellada fatalmente unha xerarquización de castas. A legalidade do BNG é outra. Aquí non hai militantes de rango A, B ou C. No BNG somos todos iguais e o que non se pode aturar é que nunha organización democrática aconteza o mesmo que en Animal Farm de Orwell: que todos somos iguais, pero algúns máis iguais ca outros. Non hai pola miña parte ningún contencioso persoal, nin quero provocar ningunha guerra de Taifas.

Cal é a situación actual do BNG, despois dos últimos acontecementos dentro da organización, para afrontar as vindeiras eleccións autonómicas do ano que vén? Veo con posibilidades de liderar o cambio de goberno na Xunta?
Nunha entrevista desta primavera, a última que concedera, onde falara dalgúns dos temas espiñentos e complicados do nacionalismo, tanto internos como de relación coa sociedade e cos poderes existentes neste país, tanto institucionais como sociais, eu dixera que estabamos a tempo de lograr o que ti preguntas. Quédanme poucas conviccións. Polo camiño vounas perdendo, como é lóxico ao longo de tantos anos e sempre con sorpresas a cada reviravolta do camiño político. Aínda así, as que me quedan son cada vez máis fortes. Unha delas, en primeiro lugar, é que este país, Galiza, e a sociedade que o vertebra, está bastante máis san do que parece, especialmente na base social, na cidadanía. E dentro deste conxunto, o que é a cidadanía máis consciente, máis activa, con conciencia ideolóxica e que ten máis capacidade de exercer como cidadáns, sen ser necesariamente nacionalista pero sí cunha idea de identidade do país... esa cidadanía, insisto, vai medrando e mostrouse moi activa nos últimos anos. Poñamos por referente, aínda que sexa xa un tópico, o Prestige. Como esa cidadanía ten cada vez máis conciencia da identidade, o que procura é ver vieiros de saída da situación actual. Esa enerxía potencial converteuse en enerxía actual en todo o periodo de mobilizacións do ano pasado. Ademais non deben despistarnos os resultados electorais, sexan do signo que sexan: esa enerxía existe, aínda que non se traslade necesariamente en votos. O que quero dicir con iso é que o país segue avanzando e o que ocorre é, o que dicía nun dos últimos artigos de Vieiros, que a "costra" que cobre a cuba electrolítica é cada vez máis mesta e tapa máis, pero esa enerxía está aí. Por tanto, un proxecto nacionalista e progresista que estea adecuado ao que percibe esa cidadanía, de forma que esa cidadanía activa se sinta identificada con el como un referente que lle aclare por onde hai que ir, é un proxecto dotado dunha enerxía enorme.

En segundo lugar, como creo que o BNG ten ese proxecto, o problema está máis ben en retomar a comunicación diáfana con esa cidadanía para que volva ver que ese proxecto segue estando aí e modificar o que haxa que modificar. Ese é agora o debate interno do BNG, que ata agora só se deu parcialmente e que hai que rematar e resolver con conclusións para que a cidadanía volva percibir con nitidez o proxecto nacionalista e recobre o atractivo, a ilusión e a esperanza.

A resposta por tanto é positiva.

E cales son as condicións para que isto ocorra?
Unhas dependen das organizacións do nacionalismo (non só da organización política, pero primordialmente dela) e outras dependen do contexto: por unha parte, a propia cidadanía (que non hai que sublimala, falo da cidadanía activa e consciente) e da estructura da sociedade e dentro dela, de centros de poder moi importantes que non son só políticos, senón que son empresiariais, mediáticos, etc..

Falemos, en primeiro lugar, das que dependen do BNG. Hai quen pensa que a estructura frentista da organización é un lastre que a fai menos eficaz no seu labor político... Cre que o BNG debe tender a converterse nun partido convencional?
Non é irrelevante esta cuestión, sempre que se poña en relación coa sociedade. En primeiro lugar, o que non pode é facerse unha discusión, debate ou análise estrictamente superestructural, sobre todo, se un ten unha posición de esquerdas que signifique algo máis que asinar un programa progresista. Galiza, cando se crea o BNG, no ano 82, é unha sociedade atípica respecto os estándares europeos. É periférica, non no sentido xeográfico, senón económico-social. Polo tanto, é unha sociedade subdesenvolvida, tamén no plano político O propio Xosé Luís Barreiro, no seu último libro, dedícalle un capítulo ao atraso político de Galiza. Iso significa que é unha sociedade moito máis heteroxénea que as sociedades desenvolvidas con arranxo ao proceso de desenvolvemento histórico do capitalismo e das formas históricas correlativas. Ou sexa, unha sociedade que estructuralemente está menos polarizada entre capital e forza de traballo asalariada, entre burguesía ou empresariado e clase obreira do que unha sociedade como a británica, a alemana ou simplente no ámbito do estado, dunha sociedade como a catalana ou a vasca. É unha sociedade máis parecida á sociedade peruana ou brasileira ca unha sociedade estándar de corte europeo ou do centro do sistema.

Como dicía, no ano 82, cando nace o BNG, Galiza ten esas características. Poñamos por caso, daquela o peso social do campesiñado pasa do 50 por cento: e non son xornaleiros, como os andaluces, son pequenos propietarios que, ademais, accederon á propiedade a principios dos anos 20 do século pasado. A conciencia dese feito deu lugar a determinadas opcións do Partido Galeguista, a que o movemento agrarista, desde as Irmandades da Fala, fose moi importante, e tamén subliñou as dificultades para conectar o nacionalismo cos movementos obreiros, sobre todo, coa CNT ou a UXT, co campo anarquista e socialista. A vocación frentista do Partido Galeguista está clara na súa decisión de ir coa Frente Popular e reflíctese en moitos textos, sobre todo, do Castelao do Sempre en Galiza. Iso deu lugar a que no tardofranquismo e na transición (mesmo coa dinámica non rupturista do tardofranquismo) o nacionalismo de esquerdas se organice con esquemas de frente. É dicir, unha plataforma de incorporación de masas de cidadáns, de forma asemblearia, sen a estructura dun partido político, que é a ANPG. Creáronse sindicatos, (Comisións Labregas, SOG, ING, INTG), dinamizouse a frente cultural e o tecido de asociacións veciñais, etc... mesmo fundouse a primeira organización ecoloxista de Galiza, ADEGA, que foi promovida polo PSG, sen dar a cara como tal PSG, cando no estado español aínda non había asociacións ecoloxistas deste tipo. Iso si, estaba presente o partido do proletariado, un partido de vangarda da esquerda marxista, como director de orquestra, que é quen controlaba e marcaba a dirección ideolóxico-política. Este partido é a Unión do Pobo Galego. Ata que chega o momento de que se crea por riba unha plataforma de partidos para enlazar co que era a ANPG. Iso dura un ano e racha porque empeza a transición dunha maneira non esperada. E o Consello de Forzas Políticas Galegas esnaquízase e queda a UPG. Despois móntase unha plataforma electoral, que é o BNPG, Bloque Nacional Popular Galego. Estamos a falar, polo tanto, das formas de organización de frentes propias da esquerda clásica, dirixidas por un partido comunista, sexa maoista, trosquista ou leninista.

No ano 82 múdase modelo. A AN-PG disólvese e a xente que está na AN-PG pasa a ser afiliada e militante dunha nova forza política de seu que é o BNG. Por iso, o BNG é na base asembleario e de afiliación individual.

Segundo: como non hai un só partido, senón que hai varios dentro da esquerda, metamos os partidos dentro: incialmente UPG e PSG. O deseño feito así é tamén un proxecto para que se vaian integrando outros partidos que estean no espazo nacionalista, desde a estrema esquerda ata o centro progresista. A propia organización política pasa a ser, por tanto, unha frente de afiliación individual, de base asemblearia e con partidos integrados. Pero esa frente non vai funcionar por cooptación entre os partidos, senón que os órganos de dirección serán elixidos polas bases. Os partidos designan un mínimo de membros dos órganos de alta dirección, do Consello Nacional, dous nun principio, fose cal fose a dimensión da militancia dos partidos, que logo quedaron en un. Esa organización concorre como tal nas eleccións do 82.

Cando o BNG nace así, cambiase totalmente o modelo da frente anterior. Pero tanto nun como noutro caso, o deseño frentista elabórase porque Galiza non é un país do centro do sistema, (non é Euscadi ou Cataluña e menos Alemaña ou Francia) e segundo, porque se quere que o suxeito sexa plural, política e ideolóxicamente, e que a política que faga o BNG sexa a resultante da dialéctica entre os específicos proxectos ideolóxico-políticos dos partidos que están integrados na frente. E ademais, todo isto pasado polo crisol das bases, da xente que se afilia a ese proxecto común.

Terceiro: o BNG concíbese como un instrumento para unha alianza de clases, en función dunha estructura de clases ou de grupos sociais. Porque só con esa alianza das clases podes chegar a englobar a maioría da sociedade para o que é o eixo primordial da problemática específica de Galiza como nación sen estado, que é a emancipación nacional. Os procesos de independencia dos estados europeos actuais que naceron por exemplo da desmembración do que era o Reino de Dinamarca ou dos países do imperio Austro-Húngaro son procesos de emancipación nacional cos esquemas propios da época, é dicir, en función da dialéctica entre burguesía e proletariado, en maior ou menor medida, con alianza co campesiñado, etc... Normalmente, son ademais as burguesías nacionais as que lideran o proceso. É como nace o nacionalismo vasco ou o catalán, entre o século XIX e o XX. En Galiza, o BNG nace tamén como unha frente para a alianza de clases cara a emancipación nacional desde unha perspectiva de esquerdas. Isto significa que falamos tamén dunha emacipación social; é dicir, que as forzas progresistas queren transformar a sociedade para o benestar da maioría dos cidadáns e da emancipación das clases traballadoras. Ese proceso debe estar integrado no que é axial: a liberdade do país.

Polo tanto, nese momento, ninguén dos que entramos no BNG, sexan persoas ou partidos, cuestiona este modelo. Ao contrario, o debate sobre todo isto é o que dá lugar, entre marzo e setembro do 82, ao nacemento da fórmula BNG na asemblea de Riazor.

Cal é a situación actual?
A cuestión non é se o BNG se debe converter en partido ou seguir sendo unha frente. O debate é se ten que seguir habendo un suxeito político plural para a emancipación nacional dentro da organización política que a lidere, neste caso, o BNG ou se debemos volver á concepción do suxeito homoxéneo.

Pasar de frente a partido só ten sentido de darse esa homoxeneidade social. Se non se dá, entón, créase un estaribel, un telderete, non un partido. Na política institucional, que é a que prima nos dous decenios e medio que levamos de réxime político de segunda restauración, desde o 78, os partidos convertéronse en tinglados fundamentalmente para estar nas institucións, para recadar os votos no mercado electoral. Todos son interclasistas. O PSOE é interclasista, o PP chámase "popular"... e en Europa pasa algo análogo. É simplemente o xogo da alternancia.

En Galiza produciuse unha triangulación no escenario político-institucional, pasando da bipolaridade PP-PSOE de hai 15 anos á "tripolariade" PP-PSOE-BNG. Qué acontece? Que para poder competir neste escenario o BNG ten que converterse tamén nun tinglado? Eu estou en contra. Se en troques, o que ocorre é que a realidade social mudou en tal maneira que xa esas facianas do poliedro que é o BNG, cunha faciana UPG, outra PNG, Unidade Galega, con outra Inzar... xa non son necesarias porque a sociedade xa non é así, entón si, adiante. Pero non creo que iso se dea.

Pero a sociedade mudou nestes vinte anos... O Bloque necesita adaptarse a estes cambios?
Efectivamente, hai outra reflexión posíbel. A maneira en que o deseño do BNG se correspondía no ano 82 á estructura da sociedade..., séguese correspondendo hoxe? Pois neste caso contesto que non. Cando se pasa a unha situación que en menos de vinte anos de cada 100 labregos activos quedan 15; cando nos atopamos con que o número de explotacións agrarias se reduciu de 200.000 a 20.000; cando o sector pesqueiro perdeu peso enormente e cando as clases medias dos comerciantes das vilas teñen moitísima menos magnitude que antes... daquela, temos que concluír que a estructura da sociedade foi mudando. Entón, o que tes é que reorganizar e reestructurar no BNG aquilo que é necesario en función desas mutacións na sociedade. Iso non significa o salto de frente a partido. Significa, por exemplo, que a relevancia que tiñan os eixos da política do BNG que se referían a unha sociedade agraria dunha entidade 10 non poden ter dentro dese proxecto nin o mesmo peso nin as mesmas fórmulas que cando en vez de 10 ten unha entidade do 1,5. E así sucesivamente.

Esas mudanzas aféctanlle ao aparato da organización ou resístese a asumilas?
Sería máis eficiente o BNG se fose un partido? Incluso os partidos convencionais, que teñen teóricamente unha homoxeneidade plena ideolóxico-política reforzada pola estructura piramidal do poder interno do partido e cun cumio, o secretario xeral ou presidente, que funciona como un órgano unipersoal cuase todopoderoso entre congresos, falan continuamente de correntes de opinión. Porque hai que respectar que o pensamento da militancia non é uniforme. E se queres forzalo á uniformidade estás curtando os dereitos á liderdade de expresión, etc... Que pasa coas correntes de opinión nos partidos? Que son unha fonte de fiascos. Que pasou, por exemplo, co PSOE en Vigo nos últimos cinco anos? O que quero dicir é que se tes que aceptar a pluralidade ideolóxico-política nunha organización ampla, sexa un partido ou unha frente, con idependencia de que representen intereses ou ópticas de clase, se tes que mantela..., que é o que vertebra mellor iso? As correntes de opinión ou os grupos recoñecidos e organizados coas súas regras de xogo? Para min, claramente o segundo. Aínda no caso de que a análise da sociedade e da súa estructura chegase á conclusión de que o deseño BNG feito como instrumento dunha alianza de clases realizado no ano 82, non teña hoxe fundamento, creo que en canto organización segue sendo preferible que teña vértebras, organizacións, e non simplemente músculos, correntes de opinión. Un colectivo organizado dentro do BNG, recoñecido, coa súa propia organización interna, que acata as regras de xogo do BNG, que asume o proxecto común do BNG que se elabora por dialéctica interna e que ademais está insertado no BNG coas regras de composición desa totalidade, en termos de estructura, dalle moita máis estabilidade interna, un esquelete, ca unha mera corrente de opinión. Está o caso de Unidade Galega. No momento en que UG decide converterse en corrente de opinión acaba inmediatamente fraccionada, como aconteceu na XI Asemblea. Tamén existe un sector que se autodefine como Non-Adscritos, porque os seus militantes non están integrados en partidos, só no BNG, como está perto do 60 por cento da militancia. Non obstante, este sector que se organiza representa como máximo só o trinta por cento dos afiliados, pero non ese 60 por cento. E logo, para funcionar no interior da organización, para chegar a acordos, non necesariamente esratéxicos, senón acordos na vida cotiá, nos órganos de dirección, ou para debater como se procede metodolóxicamente, por exemplo, para afrontar un proceso electoral, aí é moito máis difícil a interlocución no caso de que tratemos con correntes de opinión. Sobre todo, para que o que se acorda funcione efectivamente.

Daquela, Beiras aposta por continuar coa estructura de frente...
O quid está en manter esa estructura de frente como garantía da expresión interna da pluralidade, unha forma que está en consonancia co que se está discutindo nos foros sociais mundiais, nos que eu e o BNG estivemos sempre presentes, respecto ás relacións entre as organizacións cívicas e o aparato político do estado e as pezas dese aparato, que son as organizacións políticas. Se menciono isto é porque un dos aspectos da problemática da crecente diverxencia entre cidadanía e aparatos políticos atinxe ao modelo desas forzas políticas. Se se está a falar da obsolescencia e da esclerose do modelo occidental de Estado, que no fundamental non tivo modificacións desde finais do século XVIII, tamén podemos falar da mesma obsolescencia das organizacións políticas que forman parte da maquinaria dese Estado. Estase producindo unha dinámica diverxente entre os aparatos políticos e a cidadanía. Ás veces nós podemos caer no erro de centrar o debate entre frente e partido, cando estamos asistindo a un proceso na sociedade que o máis probábel é que desemboque nun redeseño das propias forzas políticas, e que ese redeseño nin sexa en forma frente nin en forma partido. Non sabemos cal é o deseño do aparato do estado que xurda deste proceso revolucionario, no sentido de mutación histórica. Estamos agora nun proceso de transición entre a vixencia dun modelo de superestructura económico política e a aparición doutra nova. Igual que acontenceu entre o Estado Feudal e o Antigo Réxime ou entre éste e a aparición do Estado democrático-liberal. Polo tanto, a discusión, tamén no BNG, hai que centrala nisto: cales son as pezas obsoletas que renxen nos engranaxes en función do que necesita a cidadanía e, por tanto, identificar o que se desaxusta na relación entre a organización política e a cidadanía

En tempos do marqués do Pombal, despois do gran terremoto que ata espaventara a Voltaire, os arquitectos decidiron reconstruir a cidade utilizando unha estructura que chamaron de "gaiola": unha estructura flexíbel, baseada nunha eslasticidade interna, que permite afrontar con éxito os movementos sísmicos. Pois ben, eu teño dito que o deseño interno do BNG é tamén de "gaiola". Se fose máis ríxido, fénderíase, lañaríase e poderíase incluso escachar ante impactos que desta maneira pode amortecer mellor. Coido que é unha evidencia que o nacionalismo en Galiza segue sendo unha opción contestataria respecto da ideoloxía dominante, que é españolista. Polo tanto, está sempre máis ou menos asediado, máis ou menos agredido. Hai fases de bonanza, pero hai outras nas que o asedio recrúa. E nós vémolo. Se o BNG non tivese esa estructura de "gaiola", con todo o que está pasando, estaría roto e habería escisións como ocorre na maioría dos partidos. Unha organización que ten que liderar e conducir o proceso de emancipación nacional nunha sociedade aínda moi colonizada ten que saber que vai estar sometida a fortes impactos e, polo tanto, ten que dotarse dunha gran flexibilidade interna.

De onde proceden eses impactos que, segundo vostede, baten históricamente contra o nacionalismo e impiden o seu crecemento?
O movemento da historia, por falar dun xeito aparentemente grandilocuente, é unha dialéctica entre a cidadanía e os poderes que existen nesa sociedade. Esta dialéctica dase en tres ámbitos: o da estructura familiar, (lei da familia), o da estructura da sociedade (lei civil) e o da estructura política (lei política). Por exemplo, o paso do Antigo Réxime ao Estado democrático-liberal significa a reformulación en termos de lei civil e lei política de boa parte do que estaba baseado na estructura familiar de carácter patriarcal, e que configuraba "patriarcalmente" tanto á sociedade civil como ás institucións do poder político. O que importa, son os poderes que existen neses tres ámbitos. Unha estructura patriarcal non só significa unha estructura machista, senón que significa unha organización autoritaria e autocrática. No mundo feudal esta estructura trasládase intacta á organización civil e política. No estado do Antigo Réxime segue estando presente a nivel político, pero empeza a transformarse no ámbito social, coa aparición do chamado Terceiro Estado, a burguesía (artesáns, comerciantes, etc...). Cando se dá o estado democrático, o intento revolucionario profundo é suprimir a lei de familia: que as estructuras xerárquicas do modelo de familia patriarcal desaparezan por completo, cando menos na estructuración da sociedade e dos poderes da sociedade. Pero un dos ámbitos onde esta transformación non se produce en absoluto, durante todo o século XIX, é no tecido económico das empresas. A empresa segue sendo absolutamente autocrática: os traballadores non teñen ningún tipo de dereito, nin seguro, nin desemprego, nin contratos, etc... Todo isto está espléndidamente analizado nun recente libro fascinante de Antoni Domenech, que deberían ler todos os cadros dirixentes do BNG, por certo. Por que digo todo isto? Porque todo proceso de avance democrático é unha dialéctica entre a cidadanía e as estructuras xerárquicas de poder en distintos ámbitos. O que se considera máis relevante é o ámbito político, pero pode darse unha situación peculiar: pode democratizarse a superestructura xurídico-política do aparato do estado e, en troques, non democratizarse as estructuras ou superestructuras existentes entremedias deso e a base cidadá. Pode non estar democratizada, por exemplo, a organización do empresariado ou as estructuras do poder mediático. Un dato: todas estas empresas son de capital privado; non existe neste momento ningún medio de comunicación de masas montado por sindicatos ou por unha cooperativa de traballadores que exprese o punto de vista, os intereses e o enfoque das clases traballadoras.

Por que entón eses poderes son reticentes a implicarse nun proxecto político nacionalista?
Unha forza nacionalista e de esquerdas atópase con que amais de tratar de vehiculizar as enerxías cívicas dos segmentos sociais que necesitan emanciparse nunha dialéctica de contradicción co aparato do estado ten sempre un problema cos poderes políticos establecidos no estado. (Aí está o problema do contido de clase do estado, do que nunca se fala agora e que é unha das cuestións fundamentais da esquerda). Pero, por outra banda, se o poder empresarial segue estando sen democratizar na súa estructura, aínda que asuman os principios democráticos para o funcionamento nas institucións políticas, as forzas de esquerda tamén terán aí un problema. E se os poderes mediáticos tamén son empresas que se moven exclusivamente cunha lóxica do beneficio e non cunha lóxica da subministración dun ben social que é a información libre e ecuánime, que acaben facendo telelixo porque iso ten máis audiencia e embrutece aínda máis a sociedade, aí hai un problema. Unha forza nacionalista nunha nación sen estado, onde os dereitos políticos da cidadanía en canto nación aínda non foron recoñecidos, nin hai unha masa crítica na sociedade que permita acadar esta perspectiva, atopa fortes resistencias nesas tres frentes das que falaba antes: no aparato do estado, no poder empresarial e no poder mediático. Ademais, unha forza que por ser nacionalista necesita aglutinar á cidadanía arredor dun eixo que non é só o da contradicción de clase ou o do reparto da riqueza, senón no que é o exercicio da soberanía popular. Se articular a cidadanía supón ademais reduplicar o esforzo de protección e autodefensa fronte eses tres poderes, esa forza nacionalista convértese en máis vulnerábel. Se esa opción política só é asumida polas bases sociais de esquerda, e non polas de centro ou conservadoras, aínda está máis exposta. Levando isto ao nacionalismo galego, esa vulnerabilidade é conxenitamente maior que, por exemplo, en Cataluña ou Euscadi, onde existen formulacións nacionalistas apoiadas en franxas sociais que non son as clases traballadoras: como UDC ou o PNV, por exemplo.

Unha vez que o nacionalismo galego, despois da transición, sae do exilio interior ou do guetto no que estaba e empeza a avanzar, en principio non suscita alarma nos poderes que non están polo labor ou están en contra. En realidade, o que eses poderes fixeron foi sinalar un teito, facer un valado, deixando que se ampliase o espazo social e institucional de incidencia do BNG pero agardando por el nun momento determinado.

Ese momento é no que o Bloque se converte en segunda forza....
Efectivamente, o momento en que ademais accede a posición de goberno en cidades como Vigo, Ferrol, Pontevedra, etc... Nese momento, o BNG non ten ningún colchón de gomaescuma arredor, ningún amortecedor no plano político, porque nin existe ningunha forza política intermedia entre o BNG e as forzas políticas de obediencia estatal; nin ningún segmento do poder empresarial nin ningún poder mediático que faga de amortecedor dos impactos que de seguido recibe o nacionalismo. Se un colle o comportamento dos medios de comunicación desde o ano 97, no momento en que o Bloque se converte en segunda forza en Galiza, a tónica xeral (hai excepcións) é que os medios non lle recoñecen ese estatus de segunda forza política. Hai casos máis estridentes ca outros e tamén hai situacións excepcionais, por exemplo, cando o xornal La Voz de Galicia estaba dirixido por José Luis Gómez e o conselleiro delegado da empresa era Emilio Rey Berguer. Sabemos o que pasou. Dentro da empresa levaban tempo extendendo o comentario de que José Luis Gómez era do Bloque. Esta foi unha das razóns que acabou co cese do director e do conselleiro delegado. Se, por riba, as empresas mediáticas pasan a unha actitude non só de non recoñecemento do novo estatus, senón de hostilidade, entón a cousa ponse moi complicada.

De feito, un dos graves problemas para o desenvolvemento político-democrático de Galiza nestes 23 anos desde a aprobación do Estatuto son os poderes mediáticos. Teño que dicilo con absoluta franqueza: os problemas que padece o noso país políticos, sociais e económicos teñen, a nivel superestructural, dous grandes responsábeis: os sucesivos gobernos, tanto no estado como na Xunta, e os poderes mediáticos, non só os de ámbito estatal senón tamén os galegos, que nunca deixaron de contemplar o nacionalismo como unha ameaza para o propio país; sempre estivo baixo sospeita. E algúns deles pasaron claramente á agresión. Non se respecta o mandato constitucional sobre pluralismo.

O presidente do Consello Nacional elabora un documento para a análise interna. Primeiro problema co se enfronta: como fai que ese documento poida ser debatido dentro sen que sexa filtrado. Finalmente prodúcese a filtración. Hai, evidentemente, unha responsabilidade do filtrador a nivel interno, pero tamén hai unha responsabilidade por parte das empresas mediáticas que fan uso dese documento interno non para informar sobre a existencia dese documento, senón para, fraccionariamente, utilizalo en función dos seus intereses para agredir ou para provocar eses impactos sobre o BNG. Eu pregúntome: farían o mesmo cun documento filtrado desde o goberno de Galiza? Probabelmente non, e quizais a razón sería que podería haber represalias incluso financeiras por parte do propio goberno. Pregúntome tamén se farían o mesmo cun documento do PSOE. Cal foi o tratamento informativo sobre a situación que leva arrastrando durante cinco anos a agrupación local do PSdeG en Vigo, onde se disolve a executiva, se crea unha xestora, se trae unha persoa de fóra recuperada para que presida esa xestora, logo se decapita ese presidente, etc,... Apenas referencias puntais e concretas. Hai unha falta de deontoloxía. Pero máis alá de xuízos morais, ese comportamento das empresas xornalísticas dá lugar a que un dirixente dunha organización política que queira elaborar un documento para coñecemento interno sobre asuntos delicados se teña que enfrontar cunha censura engadida, que pode conducir a que non se faga o documento ante o temor de que ese informe se filtre e acabe utilizándose fóra. Se houbese un sentido da deontoloxía que dixese: "ben, se hai un filtrador esa é unha persoa que viola as normas de convivencia nunha organización, por tanto, castiguémolo: el filtra pero nós non facemos caso desa filtración, ou nós limitámonos a informar e non a manipular, en sentido propio, e non pexorativo, esa información".

As empresas mediáticas das que vostede fala poden contestar que o problema está no Bloque, que non sabe comunicar coa sociedade e que non é quen de controlar a algún dos seus membros que se apoian nos medios para boicotear o debate interno...
Cando o señor José Blanco, secretario de organización do PSOE, organiza a operación de asalto ao concello de Vigo con Ventura Pérez Mariño de acordo con determinados poderes de Galiza, eso sabíano determinados grupos mediáticos, que ademais estaban na operación, pero non o filtraron. Soubo comunicar o señor Blanco cando dixo aquela "machada" sobre a moción de censura en Vigo? Non soubo comunicar mellor co Bloque, pero non pasou nada: unha reseña ao día seguinte e acabouse. Eu asumo, como membro do BNG, as deficiencias que pode haber de "non-saber-comunicar". Pero reclamo que iso se lle aplique tamén aos demais: ás forzas que están no goberno, na oposición e aos propios órganos do poder: sexa o parlamento ou a Xunta. O problema é que hai unha actitude a priori. Da mesma maneira en que as empresas mediáticas, en xeral, non moven un dedo por contribuir á normalización do uso do galego na relación entre os propios medios e a cidadanía nun país no que hai 20 anos falaba galego o 80 por cento da poboación, en clara contradicción co que é a realidade lingüística do país e os dereitos dos cidadáns, incluso en contra do precepto da Constitución que di que hai que protexer e fomentar as culturas e os idiomas que non son o castelán, se non fan é por que non lles interesa. Só fan o imprescindíbel para cobrar as millonarias subvencións da Dirección Xeral de Política Lingüística, incluso cunha estratexia ás veces valleinclanesca e surrealista; por exemplo, cando aparecen dúas ou tres noticias absolutamente irrelevantes en galego e outras noticias que tratan sobre a cultura do país aparecen en español. Por que? Porque hai que cubrir a cota. Desa mesma maneira, Os poderes e as empresas mediáticas do país non están a prol da normalización nin cultural, nin lingüística, nin social, nin política interna de Galiza. A non ser que se entenda por normalización, a súa uniformización respecto dun estado concebido cun criterio xacobino ou reaccionario, segundo sexan as versións. Non hai un trato equitativo e ademais non pode habelo pola propia composición, extración e idiosincrasia deses mesmos poderes.

Dicía vostede que o empresariado de Galiza carece de conciencia de país...
A conclusión á que teño chegado despois de moitos esforzos de voluntarismo para procesar outro tipo de visión e facer o posíbel por contribuir para que existise na realidade e medrase un empresariado galego é que tal empresariado non existe. Existe un empresariado en Galiza e existen algúns empresarios galegos, pero non existe un empresariado galego. No empresariado en termos xerais e, moito máis aínda, nas organizacións de empresarios, en concreto, na CEG, hai unha alienación respecto da súa identidade como parte deste país, aínda máis grave que a que padecen os cidadáns do común. Nunca opera en clave de país nin en política empresarial nin como lobby, como grupo de presión perante o poder político. Por tanto, nunca actúa en clave dos seus propios intereses, se entendemos eses intereses como parte dos do conxunto da sociedade galega. Como ademais, en boa medida, hai entre eles un certo nivel de conciencia disto que acabo de dicir, reaccionan dunha maneira máis abrupta, descarada ou vergonzante cunha actitude hostil ante todo aquilo que signique nacionalismo.

A única forza política que elaborou e presentou un programa de goberno en claves do propio país, con innovacións serias no deseño de estratexias económicas para un desenvolvemento endóxeno, atribuíndolle ao tecido empresarial un papel fundamental (e, por tanto, non desde unha óptica colectivista nin anti-empresa), foi o BNG. Eu mesmo presentei este programa ás organizacións empresariais. Fíxose no 97 dunha maneira clara, volveuse facer para 2001. Non existe unha alternativa a ese programa do BNG, por parte de ningunha forza política. Non obstante, non houbo receptividade por parte das organizacións empresariais. Ninguén dixo: isto é sensato, isto non vai contra nós, isto vai a prol do país. Ningún grupo empresarial mostrouse disposto a apoialo.

Eu podo entender que haxa un sector dunha magnitude moi extensa do tecido empresarial que estea afeito aos hábitos da subvención. Pero hainos que non. De feito, cando máis sobes na pirámide empresarial e chegas aos grupos máis fortes, agás probabelmente na construcción, máis lonxe están da rede paternalista do goberno. E non obstante, non houbo en ningún caso unha explícita asunción da nosa proposta nin unha actitude receptiva, cando menos, para discutilo. Simplemente non interesa. Este comportamento contrasta (e fixen tantas veces esta comparación que xa detesto facela) co caso catalán e o caso vasco, onde podemos falar da existencia dun empresariado catalán e dun empresariado vasco. En Galiza, non.

Pode resultar sorprendente para algunhas persoas que eu diga o que vou dicir de seguido, pero a finais dos anos noventa cheguei a percibir algo que rachaba moitos esquemas: moitas empresas transnacionais eran moito menos hostís, desconfiadas ou suspicaces e moito máis capaces de entender a alternativa de política económica do BNG que o propio empresariado autóctono. É curioso.