Vieiros

Vieiros de meu Perfil


Edición xeral

RSS de Edición xeral

Entrevista co poeta Héctor Rosales

Por Anna B. Sánchez
Despois de máis de quince anos, finalmente se publicou Mientras la lluvia no borre las huellas (Editorial Ronsel, Barcelona 2002), o último libro do uruguaio –afincado en Barcelona– Héctor Rosales (Montevideo, 1958). Trátase dunha serie de poemas sobre debuxos de A. R. Castelao que nos transportan á escura realidade da Galicia rural dos anos trinta, pero tamén á de moitos lugares do noso tempo.

- 16:27 08/05/2002
Tags:

Alleo a presentacións, Rosales confésase máis preocupado pola calidade do traballo que pola popularidade da persoa. Nun momento en que os mais famosos son os que máis venden, el aposta polo libro mesmo como a mellor promoción posíbel.
Ao autor uruguaio acostumamos atoparlle na Libraría Inglesa de Barcelona, metido en varios proxectos pero sempre con tempo para conversar, sobre todo de literatura.
Menos hermético do que algúns críticos o describen, fala de Mientras la lluvia… con algo de timidez, pero satisfeito de que vise a luz un vello e querido proxecto. Con el seguimos algunhas das pegadas do libro e da súa relación con Galicia.
Para ampliar o coñecemento sobre o autor podemos visitar a web oficial hrosales.com ou as múltiplas referencias aos seus traballos que circulan pola rede.

O libro xorde a partir das ilustracións de Castelao, ¿como chegaron a ti e que criterios utilizaches para a selección? ¿Cal era o obxectivo que puxo en marcha o proxecto?
Se ben vira debuxos illados de Castelao, o primeiro contacto cos seus álbumes prodúcese en 1979, ano da miña radicación en España, cando un amigo acepta o encargo de me traer desde Madrid algunhas das edicións facsímiles que editara Akal naqueles anos.
Lembro o especial impacto que me causaron, a completa identificación co autor, cos seus principios, a súa valentía, e as excelentes condicións artísticas para expresar a súa visión da panorama social de Galicia.
Na introducción do libro menciono estas primeiras impresións e tamén algúns detalles da xénese do proxecto.
Pero resumo aquí os outros dous aspectos da túa pregunta.
Criterios de selección: procurei imaxes que me permitisen desenvolver historias con diversas temáticas, e que ao mesmo tempo tivesen unha certa unidade, digamos un halo que tocase as vertentes mais directas e fondas do desamparo en que está condenada a ignorancia, a miseria, os perfís da marxinación.
Eu escribira un par de libros anteriores, os meus dous títulos iniciais realizados en Montevideo, onde a óptica estaba centrada no individuo enfrontado á sociedade excluínte, idiotizante, xeradora de hábitos e medos que reclúen ao home dentro das paredes da súa própria soidade, deixándoo a mercé das súas indecisións e dos caprichos do tempo. Pero aquí o home estaba dentro dun ámbito urbano, e desexaba completar eses rexistros con unha perspectiva rural, subliñada pola terra e as súas dependencias. Como me faltaba unha experiencia persoal na que me inspirar, o traballo de Castelao motivou vivamente a escritura e serviu de complemento.
Obxectivo do proxecto: en primeira instancia unha homenaxe aos meus avós (provenientes do mundo rural, galegos e emigrados), a Castelao e, por extensión, á patria destas persoas e aos seus fillos, espallados na súa propia terra e espalladas en todo o mundo, sempre arelando as paisaxes, recendos e sons que coñeceron na infancia.
Por outra parte, quixen pechar unha triloxía onde a poesía fose un instrumento para comunicar á sociedade aqueles xeitos determinantes de “os seus lados escuros”, os lares da dor, as loitas e as perseverancias.

O libro xorde a partir das ilustracións de Castelao, ¿como chegaron a ti e que criterios utilizaches para a selección? ¿Cal era o obxectivo que puxo en marcha o proxecto?
Se ben vira debuxos illados de Castelao, o primeiro contacto cos seus álbumes prodúcese en 1979, ano da miña radicación en España, cando un amigo acepta o encargo de me traer desde Madrid algunhas das edicións facsímiles que editara Akal naqueles anos.
Lembro o especial impacto que me causaron, a completa identificación co autor, cos seus principios, a súa valentía, e as excelentes condicións artísticas para expresar a súa visión da panorama social de Galicia.
Na introducción do libro menciono estas primeiras impresións e tamén algúns detalles da xénese do proxecto.
Pero resumo aquí os outros dous aspectos da túa pregunta.
Criterios de selección: procurei imaxes que me permitisen desenvolver historias con diversas temáticas, e que ao mesmo tempo tivesen unha certa unidade, digamos un halo que tocase as vertentes mais directas e fondas do desamparo en que está condenada a ignorancia, a miseria, os perfís da marxinación.
Eu escribira un par de libros anteriores, os meus dous títulos iniciais realizados en Montevideo, onde a óptica estaba centrada no individuo enfrontado á sociedade excluínte, idiotizante, xeradora de hábitos e medos que reclúen ao home dentro das paredes da súa própria soidade, deixándoo a mercé das súas indecisións e dos caprichos do tempo. Pero aquí o home estaba dentro dun ámbito urbano, e desexaba completar eses rexistros con unha perspectiva rural, subliñada pola terra e as súas dependencias. Como me faltaba unha experiencia persoal na que me inspirar, o traballo de Castelao motivou vivamente a escritura e serviu de complemento.
Obxectivo do proxecto: en primeira instancia unha homenaxe aos meus avós (provenientes do mundo rural, galegos e emigrados), a Castelao e, por extensión, á patria destas persoas e aos seus fillos, espallados na súa propia terra e espalladas en todo o mundo, sempre arelando as paisaxes, recendos e sons que coñeceron na infancia.
Por outra parte, quixen pechar unha triloxía onde a poesía fose un instrumento para comunicar á sociedade aqueles xeitos determinantes de “os seus lados escuros”, os lares da dor, as loitas e as perseverancias.

A primeira sorpresa do libro é unha foto inédita de Castelao cos teus avós, ¿Que relación houbo entre eles?
O meu avó materno, Eulogio González Goberna, estivo vinculado durante máis de cincuenta anos aos círculos galegos de Montevideo. Entre varias actividades sociais, formou parte da directiva do Centro Galego e foi o socio-fundador máis novo da Casa de Galicia, unha relevante mutualista da capital. El emigrara de Galicia sendo un adolescente e xamais deixou de querer á súa terra. Nunca esquecerei a súa permanente preocupación polos seus paisanos nin da súa inquebrantábel lealdade a toda causa que alente a xustiza social.
Como representante da emigración galega en Uruguai, o meu avó tratou con moitas persoas que viñan da súa terra, entre elas Castelao, a quen admiraba profundamente. Ao cadrar en diversas ocasións co artista e escritor, co político honesto, co home namorado de Galiza, o meu avó confirmou na boa persoa de Castelao ao excepcional autor que lera e seguira con atención anos atrás.
Cando eu nacín, había oito anos que Castelao morrera. E na miña nenez (nós viviamos en casa dos avós) escoitei ao avó citarlle numerosas veces como un exemplo, como unha figura da que podería aprender incesantemente.
Lembro a pequena biblioteca de casa onde predominaban libros en lingua galega (alá coñecín a Rosalía, Otero Pedrayo, Pardo Bazán, mesmo autores entón mozos como Uxío Novoneyra, entre outros), e lembro o entrañábel e murcho exemplar de Sempre en Galiza do que o meu avó lía e traducía pasaxes en voz alta con inocultábel emoción.
Non só o seu trato persoal, daquela, a comuñón ética destes dous homes os mantivo xuntos máis alén dos seus días terrestres. E eu, aínda, sigo aprendendo deles.

Coñeciches Galicia a través dos teus avós, de escritores como Castelao e a partir da túa propia experiencia, ¿Que diferencias salientarías entre as tres visións e como encaixan entre elas?
Diríache que non hai diferencias destacables, máis ben correspondencias nos aspectos máis substanciais desa sociedade. Claro está que a Galiza do 2002 non é a mesma de hai cen anos en materia de comunicacións, tecnoloxía, desenvolvemento e normalización da lingua, libre participación de diferentes ideoloxías políticas, aumento industrial, proxección turística, etc.
Sen embargo, aínda que en menor medida, segue sendo unha terra de emigrantes, ten un dos índices de analfabetismo máis altos de España (e nin falemos de Europa), e con consecuencias que afectan significativamente a toda a sociedade.
Neste momento non contamos aquí con espacio como para nos estender nunha reflexión a fondo sobre a Galicia contemporánea, pero me gustaría convidar ao lector a que analice (con informacións a man, argumentos e contrastes) se mudaron moito –por pór só un par de exemplos– as posicións privilexiadas que veñen ocupando os poderes eclesiásticos e os da dereita máis conservadora no seo da poboación.
Por outra parte, e indo a un eido máis reconfortante, a terra segue tendo o magnetismo, a feiticeira fermosura pola que suspiraron os meus maiores. Non me estraña que fose tan difícil de soportar "a morriña" por paisaxes tan especiais.

¿Como se ve Galiza desde o outro lado do Atlántico e desde o outro extremo da península? ¿De onde cres que está máis preto?
Si, na túa pregunta xa estás a adiviñar a miña probábel resposta: está máis preto “do lado de alá”. Na outra beira do charquiño atlántico, ben pola enorme cantidade de poboación galega radicada durante décadas e décadas e que sementou de referencias aqueles países, ou ben polo natural interese dos seus descendentes cara a terra dos seus ascendentes, Galicia é a máis notable presencia española no novo continente.
Desde aquelas terras a percepción está repleta de elementos míticos, como a sublimación dalgunhas cidades e aldeas, ou nos últimos anos a difusión cultural apoiada nas raíces célticas.
De todos os xeitoa, alá o peso de Galicia é moito mais notorio que, poñamos por caso, nesta Cataluña onde vivo hai máis de vintetrés anos, ou no centro e sur da península, en que non pasa de ser unha rexión autónoma situada en riba e á esquerda da “pele de touro”, sen maior relevancia que o de ter catro ou cinco nomes propios en moda, política e fútbol, e os sinais de identidade da súa gastronomía e o catedral de Santiago.

Nos teus comentarios sitúas este libro como o fecho dunha triloxía de poesía máis achegada ao lector, se se compara co resto da túa obra. ¿A o que obedece o cambio?, ¿trátase dunha necesidade como autor ou da forma máis adecuada para este tipo de libro?
O proxecto de libro facía necesario unha linguaxe poética destas características. Non hai que esquecer que comeza cunha selección de debuxos; alá xa ficaba a estructura e a temática. Entón viñeron as composicións baseadas en cada unha desas pezas, as cales, por si mesmas, abrían pontes moi directas cunha grande maioría de público. Se a tónica dos poemas fose diferente, en lugar de ampliar as resonancias desas pontes, os cortarían. Sobre a miña obra en xeral e as súas variantes, habendo esa triloxía inicial, logo un par de libros de transición que chegarían a Desvuelo e, finalmente, o que veño abordando nestes últimos dez anos, direiche que advirto liñas internas onde aparece unha certa unidade. E esa unidade non está nos distintos tratamentos expresivos, senón nunha serie de temas que se manteñen ao longo dos anos. Falamos, pois, de contidos e vibracións que articulan o que podería ser un mesmo calco creativo, pero cunha diversidade de enfoques. Supoño que os críticos, que xa se ocuparon con tino das miñas cuestións, presentarán ao lector cada vez mellores análises do conxunto.

O tempo que pasou desde que se iniciou o libro ata a súa publicación permíteche recibilo como lector, ¿Que sorpresas che deu e como o valoras no panorama literario actual?
Confésoche que sentía temor á hora de corrixir as probas de prelo. Son un inconformista por natureza e moito máis en relación ao meu traballo. Pasaran moitos anos desde a escritura do libro, e a pesar de que todos os lectores do manuscrito me falaran eloxiosamente del, ficaba pendente a miña actual lectura, a que máis temía. Ao final atopeime cun libro equilibrado onde revalidei as intencións orixinais dunha síntese verbal en función da síntese implícita en toda imaxe. Volveron a conmoverme os debuxos castelanianos e achei unha escritura sincera, sobria, moi consustanciada coas situacións e personaxes que plasmara o artista galego.
A sorpresa, pois, foi positiva e descontando algún signo de puntuación e unha ou dúas conxuncións, non toquei nada do orixinal.
O libro é abondo insólito dentro do panorama literario actual; non teño ningunha referencia sobre unha experiencia poética deste tipo, me refiro á correspondencia dunha serie de poemas orixinais con relación aos debuxos de Castelao.
Cadro coa opinión de varias amizades e coa opinión do meu pai, galego e emigrado (o mesmo que os seus sogros) e a persoa que máis alentou a xénese desta obra, creo con eles que Mientras la lluvia no borre la shuellas pode chegar a ser un título moi próximo aos lectores galegos, principalmente aos que se atopan fora da súa terra.
Non é nin será –non é esa a súa pretensión– “un libro de moda”, senón unha compaña para un camiño máis longo.

As ilustracións de Castelao ábrennos unha das xanelas máis lúcidas e expresivas da realidade das xentes dunha terra devastada polos abusos do poder, a inxustiza, a miseria, o dor… Os poemas poñen as ilustracións en movemento a través das voces dos seus protagonistas que nos explican a súa historia, ou unha das historias posíbeis, creándose así un diálogo entre o poeta e o ilustrador pero tamén entre os personaxes e o lector/a. ¿Cal é o obxectivo de utilizar diferentes narradores e, ao mesmo tempo, diversos interlocutores?
Sinxelamente enriquecer os enfoques dos temas. Para utilizar unha palabriña moi en boga mercé ao imperio informático: darlle un carácter “interactivo” ao conxunto de textos e imaxes, obxectivo que, por certo, estivo sempre dentro dos parámetros da literatura.

Ante a realidade social que se impón como unha condena algúns marchan, outros se renden, outros seguen loitando ata a morte e outros non atopan máis saída que a tolemia. Falouse moito da emigración, da guerra, pero ata que punto non se propón a tolemia como unha reacción lexítima, como a única reacción posíbel ante realidades dunha dureza imposíbel de asumir. (Poemas como “La loca del monte” ou “Le mataron un hijo”.)
Creo que a tolemia non é unha reacción propiamente dita, senón máis ben unha consecuencia inevitábel de algo que supera ao individuo.
Ninguén sistematiza con premeditación o uso da tolemia, salvo algún iluminado de turno, chámase dictador, gurú, salvapatrias, artista maquillado de xenio, director de marquéting, etc. (os exemplos abundan, lamentabelmente).
A tolemia, que pode ter unha raíz conxénita máis alén das circunstancias vitais da persoa, estala xeralmente ante a desmesura ou barbarie dunha ou varias accións intolerábeis para o intelecto e a sensibilidade. E é contundente nas criaturas máis sinxelas e nas máis sofisticadas; a franxa intermedia, que é a maioritaria, fica dubidosamente “a salvo” das treboadas por unha serie de mecanismos onde se mesturan recursos tan diversos como o instinto de conservación, o sentimento de grupo, a desidia, o egoísmo, a frivolidade, a capacidade de superación, a fe relixiosa ou de outra índole, etc.
Máis alén de todas estas consideracións, é moi difícil definir o que é a tolemia ou a cordura. Segundo o perfil da maioría: pode ser tan tolo un siareiro fanático de fútbol en medio dun simposio sobre teoloxía, como un profesor de artes marciais demostrando técnicas de ataque e defensa nunha tenda de vasos.

Pese á dureza dos temas do libro, tamén hai lugar para a esperanza, aínda que sexa a de arrebatarlle un día máis á rendición ou á morte…
A forma máis alta de rebeldía á desgracia, o que máis lle amola á morte e aos seus xestores, é que cultivemos e exerzamos a esperanza. Hai quen di que non existen os milagres: ¿que outra cousa é a esperanza?

A morte planea sobre as ilustracións e poemas, omnipresente, desde o principio como parte da vida pero aparece en diferentes matices. A morte espéranos a todos pero, ¿entende a morte de clases sociais, de poder?
Á morte utilízana os homes para obter escuros fins, convócana, págana, agóchana. Tamén a empregan para obxectivos máis nobres, penso agora na eutanasia, que defendo sen discusión. Pero a morte, con independencia absoluta dos homes e como fiel lugartenente da vida, cumpre co seu implacable traballo. Pero que fique claro: non manda nin mata a morte, senon a vida, e esta ten as súas propias escalas para valorar os seres e as súas accións.
Para a vida as clases sociais, o poder, as crenzas e calquera derivación humana non teñen maior importancia que a lonxitude do tallo dunha flor ou a intensidade con que brilla e se apaga un lóstrego.
A vida dános un tempo indeterminado e somos nós os que nese lapso afrontamos o repto de lle dar un sentido aos días terrestres, e mesmo aos non terrestres. Todo sen ningunha garantía, aceptando que no xogo o común denominador é a incerteza.

Dise que a poesía de Rosales convida sempre ao lector a participar, pero neste caso semella inevitábel que o lector se posicione e tome partido…
En efecto, a miña poesía pretende que o lector sexa igualmente un coautor do texto, o reescriba, o complete, o faga asunto seu. Nos poemas deste libro non terá mais remedio que afrontar tamén unha postura ideolóxica, que é a que se desprende da ética de Castelao e a deste servidor. Nós deixamos as páxinas abertas e tamén os desexos, a vontade de superar tantas inxustizas, tantos danos e horrores. Quen os queira seguir fomentando que non se achegue.

O libro pon de manifesto a posición de denuncia e crítica do poeta. ¿Cal é, desde o teu punto de vista, o compromiso que debería asumir a poesía hoxe?
O maior compromiso da poesía é que estea ben escrita, que sexa independente a todo canto de serea que a derive do seu propio sendeiro, nacido das inquedanzas do seu autor e dunha procura compartida co lector.
A poesía, como xénero literario que traballa con imaxes, ritmo, síntese, misterio e mesmo historias, ten moito que ofrecer neste novísimo terceiro milenio. Agora que hai tan pouco tempo e disposición para enfrontarse a romances de trescentas, catrocentas ou máis páxinas, é un bo momento para abordar o que pode expresarse, con igual ou maior fortuna, en moi poucas liñas dirixidas coa mellor intención á sensibilidade, a intelixencia e ao corazón dos lectores.

Anna B. Sánchez é socióloga, nacida en Barcelona, aínda que de lonxana orixe galega, a súa vida estivo sempre moi vinculada a Galiza. Comezou a colaborar en revistas relacionadas coa difusión da cultura galega en Cataluña e realizou algúns estudios sobre a situación da muller na Galiza rural.

Traducción de X. B.


0/5 (0 votos)


Sen comentarios

Novo comentario

É preciso que te rexistres para poder participar en Vieiros. Desde a páxina de entrada podes crear o teu Vieiros.

Se xa tes o teu nome en Vieiros, podes acceder dende aquí: