Edición xestionada por Nova Escola Galega

Nº7 Novembro 2009
Contacto

A primeira fábrica de conservas de Galicia


Galicia sempre estivo e estará relacionada co mundo mariño pero: Non vos gustaría coñecer cómo comezou en Galicia o desenvolvemento industrial no sector da conserva? Un estudo sobre a primeira fabrica de conservas de Galicia axudaranos a saber os orixes e inicios desta industria, os métodos de traballo, o papel da muller, o que hoxe queda desa primeira fábrica, a orixe da conservación de alimentos mariños ...etc

A información que aquí citamos pretende achegarvos ao mundo das conservas dende diferentes perspectivas: históricas, técnicas, xeográficas... etc. Esta información débese a dous axentes principalmente: Juan Fernández Casal, xefe da fábrica durante os anos 50, e ao Concello de A Illa de Arousa, que traballou para recuperar o patrimonio histórico desta fábrica para convertela na actualidade nun Centro de Interpretación da Conserva.

 

      Era o ano 1843 cando o fomentador catalán Juan Goday instala na Illa de Arousa unha fábrica de salgadura. Anos máis tarde, ao longo dunha viaxe que o leva a pasar por Francia, coñece novas técnicas de conservación dos alimentos e, ó seu regreso decide montar na Illa de Arousa unha fábrica de conservas.     Corría o ano 1879 e Goday estaba a poñer a semente da industria conserveira galega nun lugar eminentemente mariñeiro como era naqueles momentos históricos A Illa de Arousa.  

As novidades que tiña esa nova fábrica eran:   

  • O propio inmoble: unha fábrica con cheminea –ainda hoxe en pe- na cal a disposición da maquinaria e do persoal seguía unha lóxica destinada a acadar o máximo rendemento
  • O innovador método de conservación ó "estilo Nantes” no que a sardiña se fritía antes de ser enlatada
  • A organización do persoal estaba moi clara e ben deseñada coa finalidade de obter un maior aproveitamento da man de obra (moi barata naqueles intres). Nesta imaxe podemos ver o cadro de organización do persoal fixo da fábrica.
  • A importación dunha máquina de vapor desde Birminghan
  • A incorporación á plantilla de técnicos franceses e soldadores especializados

         


      Desde xeito e dende a nosa terra galega, Conservas Goday entraba en competencia no mercado Internacional das conservas, en mans francesas naqueles momentos. Da calidade dos seus produtos dan boa fe os premios conseguidos ó longo dos vindeiros anos en numerosas Exposicións Internacionais, tales como a de Londres de 1883, Amberes en 1885, París 1889 ou Barcelona 1888. A fábrica continuou proporcionando traballo e riqueza ás xentes de A Illa de Arousa ata pasada a metade do século XX, en que cerrou as súas portas.   

    Porque se considera a primeira fábrica de conservas?

             Por aqueles anos (mediados do século XIX) non existía en Galicia ningunha instalación onde se puidese contemplar o nivel de optimización das instalación e do proceso produtivo como posuía A Fábrica de Conservas Goday.

                O proceso de produción estaba moi ben organizado, como recolleu J. Fernández Casal nun documento de gran valor para a recuperación do patrimonio cultural e histórico, e era o seguinte:   O peixe –sardiña sobre todo- despois de ser salgado, desviscerado, limpado e tostado en dependencias anexas, entraba neste edificio e no interior era disposto en parillas para ser empacado
.

Así, e colléndoas de unha en unha, cortábaselles a cola para introducilas na lata con sumo coidado.


        Tamén é importante destacar a sustentabilidade e aproveitamento da enerxía que se producía na fábrica xa que “paralelamente a este proceso tiña lugar a soldadura das latas, aproveitando o gas procedente dunha combustión incompleta que se producía na caseta do patio”.

        Outro dato interesante que reflexa a importancia do aproveitamento das materias primas coas que se traballaba é o do proceso de aceitado: “Cheas as latas, pasaban ás mesas de aceitado, onde se dispoñían en torres para que o aceite, despois de sobordar as superiores, enchese tamén as de abaixo”.
 

        Finalmente o proceso remataba con cerrado das latas nas sertidoras para, despois de ser revisadas e colocadas en caixas de madeira, encamiñarse ó esterilizado final nos autoclaves.

        A dureza deste traballo é palpable nas verbas do propio Juan Fernández Casal: “As revisadoras ían recollendo unha por unha as latas que saían da sertidora e coa vista e tacto buscaban defectos que eran reparados ó instante cun punto de estaño. Era tarefa fatigosa para a vista. Ao finalizar a tarefa saían cos ollos vermellos e inchados”.

 

1.- Como se indica nos estudos, inda inéditos na súa totalidade, feitos por Juán Martínez Casal en Notas para o Museo da Conserva (2005), non había unha idade mínima para comezar a traballar na fábrica, polo que era frecuente que nenas de 12 anos desempeñasen labores de auxiliar de empacadora. Tampouco existía unha idade máxima para a retirada, polo que con frecuencia se atopaban tamén mulleres maiores entre o persoal.

Juan Fernández Casal di ao respecto: “A idade mínima para entrar era sobre doce anos, cando xa a rapaza podía desempeñar traballos de servizos para empacadoras... Por outro lado tampouco se poñía límite á idade máxima pois unha muller, sempre que puidese empacar, non se limitaba a súa idade. Recordo unha señora do Monte chamada María..... e considerada como boa empacadora, na súa ficha figuraba como data de nacemento en 1888”.

2.- A fábrica de Conservas Goday está rehabilitada e forma parte da Rede de Turismo Cultural Galaico-Portuguesa como Centro de Interpretación da Conserva de Galicia. Na imaxe podedes vela antes da rehabilitación.

3.- Inda que vai progresivamente enchendo os seus contidos, o Centro de Interpretación de Conservas estase convertendo nun novo atractivo turístico e educativo para visitantes e escolares da comarca que, impulsados polo interese dos docentes e polo concello de A Illa de Arousa a través de campañas de promoción nos centros educativos, queren dar a coñecer aquela realidade das xentes galegas e do sector conserveiro.


 

   
     ...Os Bolechas de Pepe Carreiro tamén se interesaron pola fábrica de conservas de Goday visitando o Centro de Interpretación da Conserva en “Os Bolechas van de Viaxe: O Con da Illa de Arousa”






    ...A familia Goday desfíxose de case todos os bens materiais que posuía da fábrica para vendelos a restauradores, a coleccionistas de antigüidades, a casas rurais...


   ...Todo o contrario fixo a familia Massó que posúe un dos mellores museos relacionados co mar galego e coa industria conserveira de Galicia: O Museo Massó






   ...Na actualidade estáselle a dar moita importancia á recuperación dos restos daquelas fábricas de conserva. Na Illa de Arousa pódense ver ata seis chemineas construídas con ladrillo cerámico (refractario) de considerable altura que, transcorridos os anos, están a piques de caer. A Dirección Xeral do Patrimonio Cultural Galego obriga ós concellos a incluír nos seus PXOM aqueles bens patrimoniais de interese cultural para a súa rehabilitación e conservación.


   ...Dous anos despois da sua entrada en funcionamento, a Fábrica de Conservas Goday foi visitada polo rei Alfonso XII, sendo nomeada “proveedor de la Casa Real”.

 

-A páxina web do concello de A Illa de Arousa achéganos moitos máis datos sobre esta fábrica convertida en Museo con gran valor pedagóxico e didáctico.

-“A fábrica de Conservas Goday” é un libriño publicado polo concello de A Illa de Arousa que nos axudará a mellorar os nosos coñecementos sobre está fábrica.

-Como será unha visita a esta antiga fábrica de conservas?

-Museo da Asociación Nacional de Fabricantes de Conservas: ANFACO pódese realizar un interesante percorrido pola historia da industria conserveira dende os seus orixes.

QUEN SON OS AUTORES DESTE TRABALLO

Este traballo corresponde a dous mestres de Educación Infantil (Javier García García- Mestre de Educación Infantil no CEIP Coirón-Dena e María Fernández Vidal- Mestra de Educación Infantil no CEIP A Guía). A elaboración deste traballo realizouse na materia de Deseño e Avaliación de Materiais Didácticos na Facultade de Pedagoxía da Universidade de Santiago de Compostela, coordenados polos profesores Xesús Rodríguez Rodríguez e Raquel Mariño Fernández, na asignatura de Deseño e Avaliación de Materiais Didácticos da Facultade de Ciencias da Educación da USC.